اکیناسه پالیدا

گونه های مختلف اکیناسه (اکیناسه) گیاهانی هستند که در گذشته نزد بومیان آمریکایی از اهمیت فراوانی برخوردار بوده اند. آنها از این گیاهان برای درمان بسیاری از بیماری ها مانند مارگزیدگی، بیماری های دهان و دندان، معالجه انواع مسمومیت ها، بیماری های مربوط به دستگاه گوارش، مخملک، سفلیس و مالاریا استفاده می کردند.

نام جنس اکیناسه از کلمه یونانی اکینو به معنی خارپشت گرفته شده که نشان دهنده خاردار بودن گل های این گیاه می باشد. این نام برای اولین بار اواخر سال 1700 توسط کنراد مانخ، گیاهشناس معروف آلمانی به این گیاه اطلاق شد.

نسخ پزشکی به جا مانده از مردم بومی آمریکا بین سال های 1850 تا 1900 نشان می دهد که اکیناسه از مهم ترین و پرمصرف ترین گیاهان دارویی نزد آنها بوده است. این گیاه توسط بومیان قبیله های آن زمان برای مداوای بیماری های مختلفی مصرف می شده است. به طوری که مردم قبیله چینی از اکیناسه برای معالجه زخم های دهان و لثه، مردم قبیله چوکتانز برای مداوای سرفه و سوء هاضمه، اهالی قبیله کراو برای درمان سرماخوردگی، دندان درد و قولنج، مردم قبیله داوار برای معالجه سوزاک، بومیان قبیله اوماها برای معالجه بیماری های عفونی و بالاخره مردم قبیله هیداستا به عنوان ماده ای تقویت کننده استفاده می کردند.

در 50 سال اخیر تحقیقات زیادی روی خواص تقویت کنندگی سیستم ایمنی بدن توسط گونه های مختلف اکیناسه، متمرکز شده است. بیشترین مطالعه و تحقیقات در این زمینه روی گونه پورپورآ انجام شده است. در حال حاضر در اکثر منابع معتبر از پیکر رویشی گونه های پورپورآ، آنگوستی فولیا و پالیدا و همچنین از ریشه های هر یک از گونه های مذکور به عنوان دارو یاد شده و خواص درمانی آنها به تفصیل مورد بحث قرار گرفته است. مصرف گونه پالیدا در صنایع داروسازی از دو گونه دیگر کمتر است.

مواد موجود در ریشه و پیکر رویشی گونه های مختلف اکیناسه، خاصیت ضد قارچ، ضد باکتری و ضد ویروسی داشته و از آنها داروهای پیشگیری کننده و همچنین معالجه کننده سرماخوردگی و بیماری های تنفسی تهیه می شود.

مواد مؤثره گونه های مختلف اکیناسه همچنین با افزایش تولید ایمونوگلوبولین ج در خون، سبب تقویت سیستم دفاعی بدن می شوند. 

گونه های مختلف اکیناسه در برخی کشورهای اروپایی و آمریکایی به عنوان گیاهان زینتی در پارک ها و باغ ها کشت می شوند.

خصوصیات گیاهشناسی:

گونه های مختلف اکیناسه گیاهانی علفی و چندساله هستند. این گیاهان متعلق به تیره کاسنی (گل ستاره ای ها) بوده و منشأ آنها شمال آمریکا گزارش شده است. این گیاهان در شمال رودخانه میسوری آمریکا به صورت خودرو می رویند.

گونه آنگوستی فولیا و پالیدا از نظر ظاهری شباهت زیادی به یکدیگر دارند. در حالیکه شباهت گونه پورپورآ با دو گونه مذکور کمتر است.

ارتفاع گونه پالیدا 60 تا 90 سانتیمتر است. ریشه مستقیم و به طور عمیق در خاک فرو می رود. انشعاب های ریشه از گونه پورپورآ کمتر است. ریشه معطر می باشد. ریشه گونه پالیدا کمی از گونه آنگوستی فولیا ضخیم تر است. ساقه مستقیم و معمولاً ساده است. دارای انشعاب های کمی (در حدود 2 تا 3 انشعاب) است. به دلیل داشتن آنتوسیانین ها معمولاً رنگی است. ساقه پوشیده از کرک است و در مرحله گلدهی ضخیم، چوبی و توخالی می شود. برگ طویل، نیزه ای یا طویل و بیضوی است. هر دو سطح برگ کرکدار است. رنگ برگ سبز تیره است. طول برگ های پایینی 15 تا 30 و عرض آنها 1 تا 5/3 سانتیمتر می باشد. برگ های بالایی کوچکترند و طول آنها 4 تا 14 و عرض آنها 1 تا 5/1 سانتیمتر می باشد. ناحیه میانی برگ کمی خمیده است. گل فنجانی شکل بوده و در انتهای ساقه های اصلی و فرعی ظاهر می شوند. گلچه های زبانه ای بلند و به طول 4 تا 9 و عرض آن 5/0 تا 8/0 سانتیمتر است. انتهای گلچه های زبانه ای به شدت به طرف پایین خمیده است. رنگ گلچه های زبانه ای بنفش است. گل ها از خرداد تا شهریور ظاهر می شوند. تمام اختصاصات میوه شبیه به گونه آنگوستی فولیا است و فقط از حیث ابعاد میوه، گونه پالیدا پهن تر است.

شرایط محیط رشد:

بذور گونه های مختلف اکیناسه در دمای 18 تا 26 درجه سانتیگراد سبز می شوند. رطوبت کافی نقش مهمی در سبز شدن بذرهای اکیناسه دارد. هر سه گونه اکیناسه در طول رویش به نور و هوای نسبتاً گرم نیاز دارند. البته گونه هایی که به اروپا منتقل شده و کشت می شوند، به سرما مقاوم شده اند. به عنوان مثال ریشه گونه پورپورآ در زمستان دمای زیر صفر ( تا 30- درجه سانتیگراد) را به خوبی تحمل می کند. با این حال کشت گونه های مختلف اکیناسه در مناطق سرد و مرطوب مناسب نبوده و علاوه بر تأثیر منفی در رشد و نمو گیاه و سبب کاهش کمیت و کیفیت مواد مؤثره آنها می شود.

نیاز آبی گونه های آنگوستی فولیا و پالیدا متوسط است. چنانچه مقدار و پراکنش بارندگی سالانه مناسب باشد (300 تا 800 میلیمتر) می توان این گیاهان را به صورت دیم کشت نمود. آبیاری مناسب گیاهان در مناطقی که میزان بارندگی سالانه مناسب نباشد، ضرورت دارد. آبیاری منظم و به موقع نقش مهمی در افزایش عملکرد محصول و همچنین افزایش مقدار مواد مؤثره آنها دارد.

هر سه گونه اکیناسه به شرایط خاک یکسان نیاز دارند. خاک هایی با بافت متوسط، ضخامت زیاد، حاوی ترکیب های هوموسی و همچنین ازت کافی برای کشت گونه های مختلف اکیناسه مناسب است. ترکیب های آهکی نیز نقش مهمی در افزایش عملکرد ریشه و پیکر رویشی این گیاهان دارد.

گزارش های متعددی در رابطه با پی اچ مناسب خاک برای کشت گونه های مختلف اکیناسه وجود دارد. 

در نیوزلند «پی اچ» مناسب خاک برای گونه آنگوستی فولیا 5/7 گزارش شده است.

تکثیر:

تکثیر این گیاهان از طریق کشت بذر یا تکثیر رویشی (تقسیم بوته) صورت می گیرد. 

بذرهای تازه برداشت شده اکیناسه از دوره خواب فیزیولوژیک برخوردارند، از این رو چند هفته پس از برداشت، بذرها برای کشت مناسب خواهند شد. اگرچه بذر گونه پورپورآ در مقایسه با دو گونه دیگر از قوه رویشی مناسب تری برخوردار است ولی تیمار چینه سرمایی به مدت یک تا چهار هفته در دمای صفر تا پنج درجه سانتیگراد سبب افزایش قوه رویشی بذر این گیاه می شود. 

تکثیر رویشی از طریق تقسیم بوته انجام می گیرد. در این روش بوته های دو یا سه ساله سالم و عاری از هر گونه آلودگی را انتخاب کرده و از خاک خارج می کنند. هر بوته را بر حسب اندازه آن به پنج تا دو قسمت تقسیم و سپس آنها را در زمین اصلی کشت می کنند. هر قطعه ریشه باید حداقل دارای یک جوانه رویشی باشد.

از آنجا که این روش وقت گیر بوده و هزینه زیادی نیز در بر دارد، لذا در مواقع ضروری و در سطح کوچک کشت مورد استفاده قرار می گیرد.