پامچال دارویی

ریشه، برگ ها و گل های پامچال خاصیت دارویی دارند. مواد مؤثره آن خلط آور است و برای درمان آسم، تنگی نفس و همچنین برای مداوای بیماری های مربوط به معده، روده و کبد مورد استفاده قرار می گیرد. 

داروهایی که از مواد مؤثره ریشه این گیاه ساخته شده و به فروش می رسند، عبارتند از: کوردیت، رادیپون و اکسپکتین.

خصوصیات گیاهشناسی:

پامچال گیاهی است علفی، چندساله و متعلق به تیره پامچال که منشأ آن اروپای مرکزی و آسیا گزارش شده است و بطور وحشی در جنگل ها و بیشه زارها می روید. 

پامچال دارای ریزومی استوانه ای به رنگ قهوه ای تیره به طول 10 سانتیمتر بوده و ضخامت آن 0.5 سانتیمتر می باشد. در قسمت فوقانی ریزوم، اثر برگ ها و ساقه هایی که در سال ها قبل از آن منشعب شده اند، مشاهده می شود. از اندام مذکور ریشه هایی به رنگ زرد یا خاکستری به طول 20 تا 25 سانتیمتر و به ضخامت 1 میلیمتر منشعب می گردند. 

برگ ها تخم مرغی یا بیضوی شکل و دندانه دارند و به صورت طوقه در پای ساقه قرار می گیرند که مستقیماً از قسمت فوقانی ریشه منشعب شده اند. نوک برگ ها بدون زاویه و کم و بیش منحنی شکل است. سطح برگ ها برجسته و مواج به نظر می رسد. برگ های جوان کمی خمیده هستند. طول برگ ها متفاوت است و به شرایط اقلیمی محل رویش گیاه بستگی دارد (بین 6 تا 10 سانتیمتر) و پهنای آن 2.5 تا 3 سانتیمتر است. 

این برگ ها محتوی 2 درصد ساپونین و 1 درصد ویتامین ث است. گل های پامچال در انتهای ساقه هایی به نام هامپ قرار دارد که طول آن بین 10 تا 30 سانتیمتر است و به صورت وارونه قرار می گیرد. هامپ فاقد انشعاب ها یا هرگونه برگ می باشد. 

گل ها به طول 2 سانتیمتر به شکل فنجان، کمی پهن و دارای گلبرگ هایی به رنگ زرد یا نارنجی اند. این گل ها در فصل بهار، بیم ماه های فروردین – اردیبهشت، تشکیل می شوند. 

گل ها حاوی مقادیر کمی اسانس، ساپونین و ترکیبات فلاونوئیدی است. 

میوه از نوع کپسول بوده و محتوی بذرهای کوچکی به رنگ قهوه ای تیره است. وزن هزاردانه 1 تا 1.4 گرم است. 

شرایط محیط رشد:

پامچال خاک های قلیایی را ترجیح می دهد و در خاک های دارای مقادیر فراوان ترکیبات کلسیم، به خوبی رشد می کند. این گیاه می تواند خشکی را تا مدت محدودی تحمل کند.

تکثیر:

کاشت و تکثیر این گیاه وسیله بذر و نیز به طریق رویشی انجام می گیرد. 

تکثیر به وسیله بذر: اگرچه تکثیر پامچال از طریق بذر امکان پذیر است ولی روش مناسبی نیست زیرا رشد و نمو گیاهان به کندی صورت می گیرد، به طوری که پس از سه سال می توان ریشه ها را برداشت نمود. 

تکثیر رویشی: تکثیر رویشی از طریق تقسیم بوته انجام می شود. اوایل بهار زمان مناسبی برای تکثیر پامچال است. پس از خارج کردن گیاهان 2 تا 3 ساله از خاک، هر یک به چند بوته تقسیم و آنها را در ردیف هایی به فاصله 40 سانتیمتر کشت می کنند. فاصله دو بوته روی ردیف، 20 سانتیمتر مناسب است. 

گیاهانی که به طوریق رویشی تکثیر می شوند، رشد و نمو مناسبی دارند و پاییز سال بعد می توان محصول آنها را (اعم از ریشه، ساقه یا گل) برداشت کرد. 

برداشت محصول:

اوایل بهار، قبل از رویش گیاهان و همچنین در فصل پاییز، ریشه ها محتوی حداکثر مقدار ماده مؤثره می باشند، لذا در هر دو زمان یاد شده می توان آنها را برداشت کرد.

اگرچه در بعضی کشورها از آغاز گلدهی، ریشه ها را برداشت می کنند، ولی بهترین زمان برای برداشت ریشه، پاییز است. پس از برداشت، ریشه ها را کاملاً شسته و تمیز می کنند، سپس در دمای 40 تا 45 درجه سانتیگراد خشک می نمایند. گل ها پس از برداشت باید بلافاصله خشک شوند. تأخیر در خشک کردن گل ها باعث تغییر رنگ و کاهش مواد مؤثره آنها می شود.

از آنجا که برگ ها خاصیت دارویی دارند، می توان آنها را به لحاظ داشتن ساپونین ها و ویتامین ها مورد استفاده قرار داد. 

دمای مناسب برای خشک کردن برگ ها، 70 تا 80 درجه سانتیگراد است. در این دما بدون هیچگونه آسیبی به مواد مؤثره برگ ها، می توان آنها را خشک نمود. 

زمان مناسب برای جمع آوری گل ها، هنگامی است که کاملاً باز شده باشند. گل ها را باید بدون کاسبرگ ها برداشت نمود.

معمولاً از هر 3 تا 3.5 کیلوگرم ریشه تازه و 6 تا 7 کیلوگرم گل و 5 کیلوگرم برگ پس از خشک شدن، یک کیلوگرم از هر یک حاصل می شود.