آویشن برگ باریک

آویشن دنایی یکی از گیاهان دارویی متعلق به خانواده نعناع است. سرشاخه های گلدار این گیاه علفی و چندساله کاربرد وسیعی در تهیه دارو و درمان انسان در طب سنتی دارد. مهمترین ماده مؤثره آن، تیمول و کارواکرول می باشد. از آنجایی که شرایط اکولوژی نقش عمده ای در رشد، نمو، کیفیت و کمیت ماده مؤثره گیاهان دارویی دارد.

این گونه دارویی به عنوان یک گونه کوهستانی، به واسطه ترکیبات اسانسی از ارزش دارویی بالایی برخوردار است. جمعیت های این گونه در سال های اخیر به واسطه برداشت های بسیار زیاد به شدت رو به کاهش نهاده است که در این راستا اجرای برنامه های حفاظتی و مدیریتی سریعی را می طلبد. این گونه با ریسک پایین انقراض (LR) از نظر برنامه ریزی های حفاظتی و مدیریتی ارزشمند می باشد.

گیاه آویشن دنایی ساختار بوته ای دارد و دارای ساقه مستقیم و علفی یا چوبی و پرشاخه به ارتفاع 10-30 سانتیمتر و در بعضی موارد تا 45 سانتیمتر است. ساقه های منشعب آویشن دنایی پوشیده از کرک های سفیدرنگ می باشد. برگ های آن معطر تا حدودی همیشه سبز متقابل تقریباً بدون دمبرگ یا دارای دمبرگ بسیار کوتاه می باشد. برگ ها خاکستری روشن بیضوی - نیزه ای تا حالت کشیده یا لوزی شکل با طول 5 تا 15 میلیمتر که عمدتاً کنار برگ ها برگشته می باشد. سطح تحتانی برگ ها از گردی به رنگ متمایل به سفید یا نمدمانند پوشیده شده که دارای غده های فراوان اسانس می باشد که به علت وجود چنین غده هایی معمولا گل ها به رنگ ارغوانی کم رنگ تا سفید به شکل لوله ای دو لبه صمغی و به طول 5 میلیمتر دیده می شود. کاسبرگ ها کرکدار و غده مانند و دارای براکته های شبیه برگ می باشند. در شاخه های فرعی گل ها بصورت زنگوله ای شکل با لبه دندانه ای کوتاه و صاف است. حالات غیرطبیعی این گیاه آن است که بعضی از پایه های آن گل های فاقد پرچم دارند و در برخی دیگر پرچم ها زودتر از مادگی رشد می کنند. میوه از چهار فندقه کوچک تشکیل شده که در لوله کاسه گل محصور شده است. بذر آویشن گرد و ریز که هر 170000 بذر آن یک اونس (28.3 گرم) وزن داشته و بذور آن برای سه سال زنده باقی می مانند. اسانس آویشن مایعی زرد یا قهوه ای مایل به قرمز تیره، سبک تر از آب با بوی مطبوع قوی و طعم تند است. وزن هزاردانه آن 0.25 تا 0.28 گرم است. زنبور عسل نوش بسیار خوبی از آن بدست می آورد و شهرت عسل های معطر و خوب بعضی نواحی نیز بستگی بوجود این گیاه در آن ناحیه دارد.

شرایط محیط رشد:

آویشن گیاهی است که بطور طبیعی در شرایط مزرعه ای در نواحی نیمه خشک تا معتدل گرم در دماهای بالا و تشعشع شدید آفتاب و در خاک خوب زهکشی شده رشد می کند. آویشن در مراحل اولیه دارای رشد خیلی کند بوده و در مراحل بعدی نمو، مخصوصاً 60 روز بعد، یک افزایش سریع در تجمع ماده خشک (4 تا 6 برابر تحت نور اضافی و 2.5 تا 5 برابر تحت نور طبیعی) نسبت به گیاهان 40 روزه دارد. میزان آب خاک و رژیم های نوری بطور معنی داری رشد کلنی های آویشن (وزن خشک ریشه و اندام هوایی) را تغییر می دهند و بین شرایط نوری و میزان رطوبت خاک اثر متقابل مشاهده شده و تأثیر افزایش رطوبت خاک در شرایط نور طبیعی به اندازه نور اضافی قابل توجه نبوده است و افزایش رطوبت خاک در شرایط نور طبیعی تأثیری به مراتب کمتر از شرایط نور اضافی دارد. به هر حال در شرایط نور اضافی و رطوبت خاک 70 درصد بالاترین میزان فتوسنتز و اسانس گیاه مشاهده می شود و کمترین میزان اسانس نیز در شرایط نور طبیعی و 50 درصد رطوبت خاک ذکر گردیده است. البته منظور از نور اضافی یعنی جریان فتوسنتزی 200 میکرومول بر متر مربع در ثانیه است که بوسیله لامپ های HPS به همراه نور طبیعی ایجاد می گردد.

تحقیقات نشان می دهد که اگر گیاهان معطر در فضای باز مزرعه کشت شوند ترکیبات معطر آنها در مقایسه با کشت در گلخانه افزایش چشمگیری می یابد که علت آن را دمای پایین مزرعه در شب ذکر کرده اند. آویشن گیاهی گرما دوست و حساس به سرمای زمستانه است در بین کالتیوارهای مختلف  آویشن آلمانی از کالتیوارهای مقاوم به سرما است.

اگر چه با دیرتر برداشت کردن و پایین تر بریدن پیکر رویشی عملکرد افزایش می یابد ولی موجب حساس شدن گیاه به سرمای زمستانه می گردد. جوانه زنی بذور در رشد و نمو گیاهچه آویشن در ماه های پاییز و زمستان بعلت دمای پایین کندتر از ماه های بهار و تابستان است. در شرایط 25درجه سانتیگراد در 16ساعت و 20 درجه سانتیگراد در 8 ساعت قدرت رویش بذور به بیش از80 درصد می رسد.

آویشن گیاهی است نورپسند که در شرایط آفتابی و شیب های جنوبی رشد مطلوبی دارد. رشد آویشن در شدت نور بالا در مقایسه با نور طبیعی موجب رشد عمودی شاخه ها، افزایش تعداد شاخه های جانبی، ضخیم تر شدن شاخه ها، پررنگ و براق شدن برگ ها، افزایش کلروفیل، افزایش غده های اسانس، کاهش تنفس روزنه ای و کوتیکولی و افزایش پتانسیل فتوسنتزی می شود. در این شرایط عملکرد وزن خشک و تولید اسانس افزایش می یابد. مطالعات اخیر نشان می دهد که نور موجب ایجاد کرک های غده ای سپری می شود که محل اولیه تجمع مونوترپن ها است.

همچنین گزارش کردند که در آویشن وقتی رطوبت خاک 50 درصد ظرفیت مزرعه باشد نسبت به 90 درصد ظرفیت مزرعه موم روی کوتیکول افزایش و تنفس کاهش می یابد. در رطوبت بالاتر تولید وزن خشک افزایش می یابد. بذور آویشن در شرایط اقلیمی مناسب 14 تا 20 روز پس ازکاشت سبز می شوند.

با گذشت سن (گیاهان چندساله) در اوایل بهار (فروردین) رویش گیاهان آغاز می شود و از اواسط اردیبهشت اولین گل ها ظاهر می شوند و گلدهی تا اواخر خرداد همچنان ادامه می یابد چنانچه گیاهان در تابستان برداشت شوند تحت شرایط اقلیمی مناسب و با تشکیل ساقه های گل دهنده مجددا به گل می روند. پی اچ خاک بین 4.5 تا 8 مناسب است.

آفات و بیماری ها:

مهمترین آفت مشاهده شده بر روی آویشن شپشک آرد آلود (mealy bugs) می باشد. مهمترین بیماری های مشاهده شده بر روی آویشن کپک خاکستری (Graymold) می باشد که عامل آن Botrytis Cinerea Pers.ex Fr است. بیماری شایع دیگر پوسیدگی طوقه است که عامل آن Rnizoctonia Solani Kuehn  می باشد .

علفکش هایی که ممکن است برای کنترل انتخابی علف های هرز آویشن در آزمایش های تحقیقاتی و زراعی استفاده شوند، شامل لینورون، سینبار، استامپ، Foresi te و Versatill می باشد. با این حال آویشن را می توان بدون استفاده از علفکش بطور موفقیت آمیز در مزارع با استفاده از یک پوشش بازدارنده رشد علف هرز پرورش داد، برای چنین کاری می توان از مالچ های آلی استفاده کرد.

استفاده از علفکش انتخابی اتالفلورالین به میزان 1.1 کیلوگرم در هکتار در مرحله جوانه زنی و پس از آن موجب از بین رفتن علف های هرز پهن برگ و باریک برگ می شود. در هنگام انتقال نشا می توان از علفکش رونستار به میزان 7 تا 8 لیتر در هکتار پس از تهیه بستر استفاده کرد. اگر خاک آلوده به علف های هرز چند ساله مقاوم شده شخم بین ردیف ها لازم است از سال دوم به بعد می توان از علفکش ژئومتر به میزان 2 تا 2.5 لوگرم در هکتار در پایان فصل رشد (مهر و آبان) استفاده کرد. خاک بین ردیف ها باید در سال حداقل یکبار برگردان شود تا قدرت جذب بارندگی های زمستانه را داشته باشد.

تکثیر:

در سطح وسیع از روش تقسیم بوته که زحمت زیادی می طلبد کمتر استفاده می شود اما وقتی گیاهان سه تا چهار ساله شدند برای جلوگیری از چوبی شدن باید تقسیم شوند زیرا در حالت بلوغ و چوبی شده تولید برگ های جدید کاهش می یابد و در نتیجه عملکرد اسانس کم می شود. در آویشن کشت بذر نسبت به قلمه عملکرد بیشتری را حاصل می کند. کشت مستقیم بذر بهتر است در زمستان انجام گیرد زیرا در این روش رطوبت کافی جوانه زنی در اوایل بهار تأمین می شود. جوانه زنی بذور آویشن خوب و مطمئن است ولی به علت رشد کند باید از علف های هرز محافظت شوند. برای اطمینان از جوانه زنی خوب، بذور بایستی متراکم کشت شوند به همین دلیل تنک کردن لازم است. در سطح وسیع از روش خزانه کاری و انتقال نشاء استفاده می شود.