فندق
فندق از خانواده Betulaceaeو از جنس Corylus می باشد. نام علمی آن Corylus avellana و شامل 25 گونه، که تنها 9 گونه آن از نظر اقتصادی و بهنژادی اهمیت دارد. اکثراً بصورت درختچه بوده و بندرت بصورت درختان خزان پذیر، یک پایه، و دارای گلهای تک جنسی ( گل نر و ماده جدا از هم بر روی یک شاخه دیده می شوند) می باشد. گلهای نر بصورت شاتون و برهنه و گلهای ماده بصورت خوشه ای و دارای پوشش می باشند.
تاریخچه کشت آن چنانکه در دست نوشته های قدیمی چینی استنتاج می شود به 8000-5000 سال قبل از میلاد بر می گردد. در اروپا فندق از پوشش های گیاهی غالب بوده ولی منشاء دقیق آن روشن نیست اما احتمال می رود که منشأ اولیه آن شهر آولینو بوده و نام آولنا از همین نام گرفته شده است.
از نظر جغرافیایی دامنه پراکنش آن بسیار وسیع بوده و از سواحل پرتقال، ایرلند، جزایر آرکنیتا قسمت غربی کوه های اورال و گسترش شمالی آن از نروژ تا روسیه می باشد ولی عمده مناطق کشت فندق در نزدیکی حوزه های بزرگ آبی که دارای زمستان های ملایم و تابستان هایی خنک می باشند قرار دارد.
امروزه چهار منطقه عمده کشت فندق عبارتند از: ترکیه که تحت تأثیر دریای سیاه، کشورهای ایتالیا و اسپانیا تحت تأثیر دریای مدیترانه و آمریکا تحت تأثیر اقیانوس آرام قرار گرفته اند.
شرایط محیط رشد:
با آنکه فندق در آب و هوای متفاوت سازش نسبی و مطلوبی نشان داده است. با این حال کشت وسیع آن از نظر اقتصادی مستلزم انتخاب ارقام مناسب برای هر منطقه به خصوص از نظر دمایی، برودت و بارندگی است. درختان فندق به زمستان نسبتاً سرد و تابستان خنک نیاز دارند برای رشد و تکامل میوه تابستان خنک و طولانی از تابستان گرم و طولانی مناسبتر است. درختان فندق برای رفع نیاز سرمایی باید مدت نسبتاً طولانی در معرض سرمای متوسط قرار گیرند و برای رفع نیاز سرمایی خود ۱۷۰۰-۸۰۰ ساعت دمای کمتر از ۷ درجه سانتی گراد لازم دارد. برودت هوا در منطقه و حد بحرانی آن برای فندق بایستی مدنظر گرفت. زمستانهای طولانی و بسیار سرد و قرار گرفتن درخت در معرض دمای کمتر از ۲۵- درجه سانتیگراد خظر یخ زدن و از بین رفتن چوب درخت را به دنبال دارد. دمای کمتر از ۱۰- درجه سانتیگراد سبب سرمازدگی و نابودی فندق شده و سرشاخه های جوان فندق در دمای کمتر از ۴- درجه سانتی گراد از بین می روند. شاتونها و گلهای ماده فندق در مقایسه با گلهای باز شده مقاومت بیشتری نسبت به سرما دارند. در صورتیکه گلهای ماده باز شده باشند دمای ۵/۹- درجه سانتی گراد به آنها صدمه می زند بین حداقل و حداکثر دمای هوا با تاریخ های گل دهی گل آذین نر و ماده رابطه مستقیمی وجود دارد افزایش مجموع درجه حرارتهای موثر ظهور کلاله را در ارقام زودرس به تاخیر می اندازد. مقاومت بافتها نسبت به سرما تعیین شده است که از حساس تا مقاوم عبارتند از : استوانه مرکزی، آوندهای چوب، کامبیوم و پوست. در اواسط زمستان مقاومت جوانه های رویشی نسبت به سرما بیشتر از گلهای ماده است. همچنین مقاومت اکثر گلهای ماده در دی ماه بیشتر از گلهای نر است از کاشت فندق در مناطق پست که هوای سرد در آنجا باقی می ماند باید خودداری کرد.
نوع خاک مناسب برای کاشت فندق در مناطق مختلف متغیر است ولی بطور کلی خاک باید عمیق که حداقل ۵۰ سانت متر عمق داشته، حاصلخیز و دارای زهکشی خوبی باشد. در خاکهای عمیق مقدار زیادی آب و مواد غذایی ذخیره می شود که در طی فصول خشک مورد استفاده قرار می گیرد زیرا ریشه های فندق تا عمق ۴-۵/۲ متر به سرعت رشد می کنند. از آنجاییکه درخت فندق به آهک حساس می باشد باغهای فندق نباید در زمین هایی احداث شوند که میزان اهک موجود انها از ۱۰ درصد بیشتر باشد.
تکثیر:
الف- جنسی (با بذر): تکثیر فندق به وسیله بذر مانند اغلب درختان میوه امکان پذیر است در ازدیاد به وسیله بذر با کاشت فندق بلافاصله پس از برداشت همراه با پریکارپ به مقدار زیادی جوانه زنی را کاهش می دهد. حذف پوسته بذر مثل حذف پریکارپ جوانه زنی را تا ۸۱ درصد افزایش می دهد. خواب بذر با یک دوره استراتیفیکاسیون به مدت ۶ ماه برطرف می شود. در صورتیکه فندق دیر برداشت شود (آخر شهریور) پریکارپ میوه ها سخت می شود در اینصورت ابتدا یک دوره استراتیفیکاسیون گرم در ۲۰ درجه سانتی گراد ضروری است و بدنبال آن بذور فندق باید در معرض یک دوره سرما (۴ درجه سانتی گراد) قرار گیرند. در میوه هایی که زود برداشت می شوند (آخر مرداد) آندوسپرم و جنین اغلب به اندازه کافی رشد نمی کند و جوانه زنی این قبیل بذور بخوبی صورت نمی گیرد. برای از بین بردن خواب بذور فندق اگر آنها را به مدت ۶ هفته در معرض سرمای ۵ درجه سانتی گراد قرار داده و سپس به ۲۰ درجه سانتی گراد منتقل شوند اسید جیبرلیک در بذر تجمع یافته و موجب جوانه زنی می شود.
ب- روش تکثیر غیر جنسی (رویشی) عملی و آسان تر می باشد.
۱- پاجوش: پاجوش ها شاخه هایی هستند که از جوانه های نابجای ریشه به وجود می ایند و برای تکثیر فندق می توان خاک پای درخت را کنار زده و این شاخه ها را جدا نموده و در محل مورد نظر کاشت
۲- خوابانیدن: خوابانیدن فندق به دو صورت خوابانیدن کنده ای و کپه ای صورت می گیرد و در هر دو روش ابتدا باید نهالی را که به عنوان پایه مادری انتخاب می کنیم در سال اول از سطح خاک کف بر نموده و با خاک دادن پای پاجوش های روئیده شده آنها را ریشه دار نموده و در محل اصلی می کاریم.
۳- فندق را می توان مانند سایر درختان میوه با پیوند زدن ارقام اصلاح شده روی پایه های بومی و اصلاح شده تکثیر نمود و برای پیوند زدن از انواع پیوند جوانه می توان استفاده نمود.
